წიკიპედია ფანდარასტ!

ყველას კარგად ახსოვს რამდენი დავა და კამათი მოჰყვა XXI საუკუნის დადგომას საქართველოში და არა მხოლოდ ჩვებს ქვეყანაში – მთელს მსოფლიოში. მიუხედავად გაუგებრობისა, საბოლოო ჯამში ყველა მაინც შეთანხმდა, რომ XXI საუკუნე 2001 წლის 1 იანვარს დადგა და მას აქეთ უკვე თითქმის 8 წელი გავიდა, მაგრამ მე მაინც ვერ შევეგუე.

ახალ საუკუნეს თითქოს არანაირი სიახლე არ მოაქვს, თითქოს მხოლოდ წელი იცვლება ჩვენს ციფრულ თუ მოსახევ (ეს კიდევ არსებობს?!) კალენდრებზე, მაგრამ არც ასეა საქმე. XX საუკუნის დასაწყისში მსოფლიოში ძალიან ბევრი რამ შეიცვალა და ზოგიერთმა სიახლემ მთლიანად შეცვალა კაცობრიობა, მთლიანად შეცვალა დედამიწა! თითქოს სპეციალურად დაამთხვიესო, მაგრამ რა გინდა რომ ქნა – ფაქტები ჯიუტია:

• 1895 წელს ძმები ლუმიერები პირველ კინოჩვენებას მართავენ.
• 1900 წელს მაქს პლანკი გამოთქვამს ჰიპოთეზას სინათლის დისკრეტული გამოსხივების და სინათლის კვანტების შესახებ.
• 1900 წელს ზიგმუნდ ფროიდი აქვეყნებს “სიზმრების ახსნას”, პირველ ნაშრომს ფსიქოანალიზში.
• 1903 წელს ძმები რაიტები გაფრინდნენ თვითნაკეთი პირველი თვითმფრინავით.
• 1905 წელს ალბერტ აინშტაინი ფარდობითობის სპეციალურ თეორიას აქვეყნებს.

სიის გაგრძელება შორს წაგვიყვანს. ამ ყველაფრით იმის ხაზგასმა მსურდა, რომ პირველმა წლებმა მთლიანად განსაზღვრა XX საუკუნე, რაც XXI საუკუნის დამდეგსაც მოხდა, შეიქმნა პროდუქტი, რომელიც, ჩემი აზრით, სამყაროს ახლებურად ხედვის პირველი ნაბიჯი იყო. 2001 წლის 15 იანვარს ჯიმი უელსმა და ლარი სეინჯერმა, იმ დროისათვის ძალიან უცნაური პროექტის განხორციელება დაიწყეს, რითაც მათ ინფორმატიულ წყაროებთან დამოკიდებულება უნდა შეეცვალათ. ახალ პროექტს “ვიკიპედია” ერქვა და სიმბოლურია ისიც, რომ ვიკიპედია ახალი საუკუნეში დაიბადა.

დღესდღეობით ყველას, ვისაც ინტერნეტთან შეხება აქვს, კარგად მოეხსენება თუ რა არის ვიკიპედია, ამიტომ მის სტრუქტურაზე და აგებულებაზე საუბარს არ დავიწყებ, თუმცა http://www.wikipedia.com-ის ჩართვის დღიდან ამ პროექტს ძალიან ბევრი არ ენდობა და უფრო მეტიც, ებრძვიან კიდეც მას. მაგალითისთვის, პირველად როცა გავიგე, რომ შეიძლებოდა ნებისმიერ სტატიაში რედაქტირების გვერდზე შესვლა და დედის გინების ჩაწერა, მე კულტურული შოკი მივიღე. ვერ გავაცნობიერე, რომ მეც ვიკიპედიის ერთ–ერთი პოტენციური თანაავტორი ვიყავი, ალბათ ამიტომაც დავიწყე ოდესღაც სტატიების წერა და რედაქტირება. თავიდან ეს უბრალო გართობა იყო, შემდეგ ვიკიპედიომანიითაც კი დავავადდი… საბოლოო ჯამში კი როცა დავრწმუნდი, რომ ვიკიპედიის კრიტიკოსები ყველაფერში არ ტყუოდნენ – თავი დავანებე. ამას “რა? სად? როდის?”–ის თამაშებზე ხშირად ვაწყდები, როცა ვინმე აიღებს ვიკიპედიაში დაფიქსირებულ ინფორმაციას, გამოიყენებს წყაროდ და აღმოჩნდება, რომ ფაქტი რეალობას არ შეესაბამება (ასე მოხდა მაგალითად დუბლინზე როცა მოიტანეს კითხვა თბილისის ჩემპიონატზე – რუსულ ვიკიპედიაში წერია, რომ დუბლინში ყველაზე მეტი ნობელიანტია დაბადებული ლიტერატურაში, რაც ტყუილია – ბმული – პარიზი ასწრებს დუბლინს ამ პარამეტრით!).

ვიკიპედიაში შეცდომები მით უფრო ბევრია, რაც უფრო იკლებს აქტიური და კომპეტენტური რედაქტორების რაოდენობა. ამიტომაც ყველაზე კომპეტენტურად მხოლოდ იმენოვანი ვიკი შეიძლება მივიჩნიოთ, რომელსაც ყველაზე მეტი რედაქტორი ჰყავს და ასეთი ინგლისურენოვანი ვიკიპედიაა. მე პრაქტიკულად არ შემხვედრია შეცდომა ინგლისურენოვან ვიკიპედიაში (საუბარია ფაქტობრივ შეცდომაზე), ფრანგულში – აქა–იქ, იტალიურშიც – აქა–იქ, რუსულში – იცოცხლე, ქართულზე – ცალკე ვისაუბრებ, სხვა ენები – არ ვიცი და ვერ ვკითხულობ…

ბოლო დროს ქართულ ინტერნეტ სივრცეში, რომელსაც აქა–იქ ჯინეტს უწოდებენ, უნდობლობით გამსჭვალულმა მომხმარებლებმა ვიკიპედიას “წიკიპედია” შეარქვეს და, ჩემი აზრით, ამ ხუმრობა–ხუმრობაში ძალიან ეფექტური სიტყვა შეიქმნა. ინგლისური w–ს ქართულ განლაგებაზე “წ” შეესაბამება, არ ვიცი ამ სიტყვის პირველად დამწერს მართლა შეეშალა თუ არა კოდირება, მაგრამ ფაქტია წიკიპედია ზედგამოჭრილი სახელია ქართული ვიკიპედიისათვის (მთლიანად ვიკიპედიას რომ თავი დავანებოთ). ამ სიტყვაში უნებლიედ მიღებული “წიკი”–ც არ არის უფუნქციოდ, იგი ხაზს უსვამს იმას, რომ ენციკლოპედიაში დაწერილი სტატია, თუ მოყვანილი ფაქტი ვიღაცის “წიკია”, შესაბამისად ზუსტად ეს ბადებს უნდობლობას მთლიანად ვიკიპედიის მიმართ.

შორს რომ არ წავიდეთ, ერთ–ერთ ფორუმზე წავაწყდი ასეთ პოსტს:

ციტატა ქართული ვიკიპედიიდან:
“ფილოსოფია მომდინარეობს ბერძნულიდან (Φιλοσοφία, philosophia) და ნიშნავს სიბრძნის მეგობარს.”
ქვეშ კი მინაწერი: წიკიპედია ფანდარასტ!!!

ქართულ ვიკიპედიაში მსგავსი მარგალიტები მრავლადაა, კარგად მახსოვს ოდესღაც ნაჯახით რომ დავსდევდი მათ, მაგრამ როდესაც მივხვდი რომ მათს დევნას არც ერთი მე და არც ასი ჩემნაირი არ ეყოფოდა, თავი დავანებე. მიუხედავად ამისა, ვიკიპედია დღემდე რჩება მსოფლიოში ყველაზე დიდ და ყველაზე პოპულარულ ინფორმაციულ წყაროდ და მე რომ მკითხო ვიკის შეცდომები უხდება კიდეც, ყოველგვარი ხუმრობის გარეშე! ანუ ეს შეცდომები ხაზს უსვამს, იმ ფილოსოფიას, რასაც ვიკი ატარებს თავის თავში: ვიკიპედია არასოდეს არ არის დასრულებული პროექტი, ის სულ მუდამ სრულყოფის და ზრდის სტადიაშია, შესაბამისად თუ რომელიმე გვერდზე შეცდომა არის დღეს – აღარ იქნება ხვალ!

P.S. წიკიპედიაში შეცდომების არსებობა კი ხელს არ მიშლის იმაში, რომ მის ერთგულ მკითხველად დავრჩე მაინც იმ ენებზე, რომლებსაც ასე თუ ისე ვფლობ და სტიმულით მმუხტავს, რომ ვისწავლო ისინი, რომლებიც არ ვიცი…

ფერეიდნული ქართული

უკანასკნელი ორი დღის აღმოჩენა ჩემთვის საიტი – fereidani.ge–ა. ჯერ ყველაფერი არ წამიკითხავს და, ალბათ, ვერც წავიკითხავ, თუმცა ქვემოთ მოტანილი ტექსტის ხილვა, ჩემთვის ძალიან საინტერესო იყო. ეს არის ამონარიდი ზურაბ შარაშენიძის წიგნიდან “ფერეიდნელი გურჯები”, რომელიც 1979 წელსაა გამოცემული. თავად ტექსტი კი, 1968 წელს ფირზე ჩაწერილი ფერეიდნელი გურჯების საუბარია…

“მე ვარ მუხტარა… სოფელჩი (სოფელში) დაბადული, სამი წელია ოთხი წელია თეირანჩი ვცოცხლოფ (ვცხოვრობ). თეირანჩი რა რომ ვცოცხლოფ მივდივარ მუშოობ. მუშოობა ჩონთვის ძალიან ვიღონებით (ვიღლებით), ვიღონებით რო არ ითქმის ადვილათ, არც წერა არც კითხუა, პარსული (სპარსული) წერა-კითხუა ცოტათ ვიცით, ქართული არცრა ვიცით… შარშა (შარშან) და შარშაწინ, რო ჩონ (ჩვენი) ბიჭები გამოიდე (ჩამოვიდნენ, გამოვიდნენ) საქართველოსაყე (საქართველოდან), გამოიტანეს და ჩონ ერთრამე ეხლა ვწავლობთ და ვკითხობთ (ეხლა ვსწავლობთ ქართულს)… მე ცოტა ლექსებსა ვწერ და პარსულადაცა უწერ ეგრე რო… შაიად (შესაძლებელია) რო ქენ (თქვენ) გენახოსყე და გეკითხოსყე (წაგეკითხოთ) ჩემ ლექსები და ღმერთსაყე მინდა რო თქენ გამოგინდესყე იგრე მიშელეთ რო გამამინდეს ეს ლექსები ჩემ დედას ენაზედა ვწერო და ღმერთმა გააწეროს (ინებოს) რო გაკეთდეს და მაღლა (უმაღლესად, კარგად) დავწავლო (ვისწავლო) ქართული, რო ქართულად ვწერო და ვიკითხო, და თქენყე ეს ჩემ მოთხოვა არი, როგთხო (გთხოვთ) მე ჩემ ბიძებსა და ბიძაშვილებსა, მშვიდათ (ნახვამდის)”.
“ხუალ იქნება პარასკევ, შვიდ საათზე მივდივართ სადგურში თითფრინავისა და უნდა ჩონი ბიძიები, მოსულიან ირანში გავაცილოთ და მოიდენ თბილიჩი… ჩონ გუნდა რო მოიდეთ თბილიჩი… დავჩეთ ჩონი ძმები, დები, პაპები ვნახოთ… ძალიან გუნდა, გუყვარს საქართველოს ქუეყანა და საქართველოს სამშობლო… გუნდა… მოსვლა თბილიჩი და დაჰწაულა (ქართულის სწავლა გვსურსო), მერე დაბრუნება ირანში… ძალიან მინდა ქენ ნახუა, საქართველოს ნახუა, საქართველოს რო გავიგეფყე ჩემ ბადანში (ტანი, სხეული), ჩემი ბადანში… დამაბრუებსყე, სიხარულით მინდა ჰამე (ყველას) გუნდა ქენ გამარჯობა, ღონიერება, ქენ ვაშკაცობა, საქართველო უნდა წაიდეს წინ, ქენ კი წინა ხართ, მერე ჩონაც წაგუყანოთ ქენთანა…”

რამდენიმეჯერ წავიკითხე. ვცდილობდი მათ უბრალო, დამახინჯებულ ქართულში კანონზომიერებები დამეჭირა. ასე მაგალითად პირველი ფერეიდნელის ნაამბობში ბოლოსართი “ში” ჩანაცვლებულია “ჩი”–თ (თბილიჩი, სოფელჩი, თეირანჩი). ჯერ ვიფიქრე ეს ის “ჩი” წარმომავლობას რომ აღნიშნავს სპარსულში მეთქი: ნეფთჩი – მენავთობე, თულუხჩი – მეთულუხე, თოფჩი – მეთოფე და ა.შ. თუმცა ჩემი ოჯახის წევრი ირანისტები ამბობენ “ჩი” თურქული წარმომავლობის ბოლოსართია, სპარსულშიც აქა–იქ გვხვდება და ეს უბრალო ფონეტიკური სახეცვლილებაა და არანაირ კანონზომიერებებს აქ ადგილი არ აქვსო – ჩემი თეორია 3 წამში გამიქარწყლეს…

ორივე ფერეიდნელის ტექსტში კიდევ ერთი თავისებურება შეინიშნება: აქა–იქ დამატებულია ბოლოსართი “ყე”, ქართულში ყოველგვარ აზრს მოკლებული. ეს “ყე” თანამედროვე სპარსულში საუბრის დროს, ზმნებს ემატება აზრის გასამძაფრებლად და ხაზგასასმელად, ისევე როგორც ფრანგულში donc-ს ხმარობენ და რუსულში “же”–ს. ამ “ყე”–ს შესატყვისი ქართულში ნაწილაკი “რა” არის, აი მაგალითებიც: “წავედით რა”, “მოდი რა”, “გააკეთე რა” და ა.შ. თურმე კი არა გარეკახეთში დღემდე შემორჩენილია ამ “ყეს” შაჰ–აბასის ნაჩუქარი გადმონაშთი “კე”–ს სახით, ვინმემ თუ რამე იცით ამასთან დაკავშირებით შემატყობინეთ…